Döviz ve Döviz Kuru Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Küresel ekonomide ülkeler birbirine hiç olmadığı kadar bağlı. İthal ettiğimiz ürünlerden yurt dışı tatillere, şirketlerin yatırım kararlarından bireylerin tasarruf tercihine kadar pek çok başlıkta döviz kurları etken rol oynuyor.

Döviz kurları sadece finans uzmanlarının takip ettiği teknik bir gösterge değil. Ülkelerin rekabet gücünü, enflasyonu, dış ticareti ve günlük hayatımızdaki fiyatları doğrudan etkileyen temel bir değişken. Bu yazımızda döviz, döviz kuru, parite, kur sistemleri ve döviz kuru türleri gibi sık duyduğumuz kavramları ele alacağız.

Döviz ve Döviz Kuru Nedir?

Döviz, bir ülkenin kendi para birimi dışındaki yabancı para birimlerini ve bu para birimlerini temsil eden her türlü finansal aracı ifade eder.

Örneğin Türkiye açısından:

• ABD doları (USD)
• Euro (EUR)
• İngiliz sterlini (GBP)

birer dövizdir. Aynı şekilde bu para birimleri cinsinden açılmış banka hesapları, çekler, senetler, havaleler de döviz kapsamına girer.

Burada küçük ama önemli bir ayrım var: Bir ülkenin kendi sınırları içindeki resmi para birimine para birimi, o ülke için yabancı olanlara ise döviz deriz. Yani ABD için dolar yerli para, Türkiye için dövizdir.

Döviz kuru ise bir ülkenin para biriminin, başka bir ülkenin para birimi cinsinden fiyatıdır.

Örneğin: 1 USD = 40 TL

ifadesi, dolar/TL döviz kurunu gösterir. Bu oran bize “1 dolar almak için kaç lira ödememiz gerektiğini” söyler.

Parite nedir?

Döviz kuruyla birlikte sık duyduğumuz kavramlardan biri de paritedir. Parite, iki yabancı para biriminin birbirine karşı değerini ifade eder.

Örneğin: EUR/USD = 1,15 demek, 1 euronun 1,15 dolar ettiği anlamına gelir.

Özetlersek:

Döviz kuru: Yerli para biriminin yabancı para birimi karşısındaki değeri

Parite: İki yabancı para biriminin birbiri karşısındaki değeri

Döviz Kuru Sistemleri: Sabit ve Dalgalı Kurlar

Bir ülke para biriminin değerinin nasıl belirleneceğine karar verirken belirli bir döviz kuru rejimi seçmek durumundadır. Temelde ise seçenekler şu şekildedir:

Sabit kur sistemi

Sabit kur rejiminde ülke, para birimini başka bir para birimine ya da bir sepete belirli bir değerden sabitler. Merkez bankası bu değeri korumak için döviz alır satar, piyasaya müdahale eder. Amaç genellikle:

• Kurda istikrar sağlamak
• Enflasyonu kontrol altında tutmak
• Öngörülebilirlik sunmaktır

Bu sistemde esneklik düşüktür, güçlü döviz rezervi gerektirir.

Dalgalı kur sistemi

Dalgalı kur rejiminde kur, serbest piyasada arz ve talebe göre belirlenir. Merkez bankası kural olarak kuru belli bir seviyede tutmaya çalışmaz; sadece aşırı oynaklık durumlarında sınırlı müdahale edebilir.

Talep arttığında yerli para değer kazanır, azaldığında değer kaybeder. Birçok büyük ekonomi bu modeli kullanır.

Yönetilen kur

Pratikte birçok ülke, tam sabit ya da tam serbest uçlarında yer almaz. Kurun büyük ölçüde piyasada belirlendiği, ancak merkez bankasının zaman zaman yön verici müdahalelerde bulunduğu ara modeller de yaygındır. Buna yönetilen veya denetimli kur sistemi denir.

Döviz Kurunun Günlük Hayattaki Rolü

Döviz kurları, sadece şirket bilançolarını değil, bireylerin günlük kararlarını da etkiler. Kısaca:

İthalat ve ihracat fiyatları: Kur yükseldiğinde ithal ürünler pahalılaşır, ihracatçıların rekabet gücü artabilir. Kur düştüğünde ithalat ucuzlarken, ihracatçı için koşullar tersine dönebilir.

Yurt içi fiyatlar ve enflasyon: Üretiminde ithal girdi kullanan sektörlerde kur artışı, maliyetlere ve oradan da raf fiyatlarına yansıyabilir.

Yurt dışı seyahat ve online alışveriş: Yerel para değeri düştüğünde, yurt dışı tatil, eğitim veya yurtdışından verilen siparişler daha maliyetli hale gelir.

Dövizle borçlanma: Geliri TL, borcu dolar veya euro olan kişi ve şirketler için kur artışı, borcun TL karşılığını yükseltir.

Yatırım kararları: Döviz kurlarındaki hareketler, döviz yatırımı, hisse senedi, tahvil, emtia gibi ürünlere olan ilgiyi doğrudan etkiler.

Bu nedenle döviz kurlarını anlamak, sadece büyük şirketler için değil, bütçesini yöneten herkes için önemlidir.

Kur Riski Nedir?

Gelirini yerel para biriminden elde edip döviz cinsinden borcu, maliyeti veya ödemesi olan kişi ve şirketlerin maruz kaldığı risk “kur riski” olarak adlandırılır. Döviz kuru yükseldiğinde, dövizle borçlanan veya dövizle maliyetlenen tarafın TL cinsinden yükümlülüğü artar. Bu nedenle kur hareketleri yalnızca yatırımcıları değil, reel sektörü ve hane halkını da doğrudan etkiler.

Döviz Kuru Nasıl Belirlenir?

Serbest kur rejimi uygulayan ülkelerde döviz kuru, temelde arz ve talep dengesine göre oluşur. Bir ülkenin para birimine talep artarsa, para birimi değer kazanır; talep azalırsa değer kaybeder.

Bu arz ve talebi etkileyen başlıca faktörleri, aşağıdaki başlıklarla özetleyebiliriz:

Faiz oranları

Faiz oranları yükseldiğinde, ülkenin para birimi yatırımcılar için daha cazip hale gelebilir. Yabancı sermaye girişleri artar, yerel paraya talep yükselir. Tersi durumda yerel para zayıflayabilir.

Enflasyon

Enflasyonun yüksek olduğu ülkelerin para birimleri, uzun vadede genellikle değer kaybeder. Yüksek enflasyon, alım gücünü azaltır ve yabancı para talebini artırabilir.

Ekonomik büyüme ve istikrar

Sağlam büyüme performansı ve öngörülebilir bir ekonomi, yatırımcı güvenini artırır. Bu da yerel para birimine olan talebi destekler. Ekonomik belirsizlikler ve krizler ise çoğu zaman yerel paraya satış baskısı getirir.

Siyasi istikrar

Siyasi risklerin arttığı, belirsizliğin yükseldiği dönemlerde yabancı yatırımcılar güvenli gördükleri ülkelere yönelebilir. Bu da ilgili ülkenin para birimini zayıflatabilir. Siyasi istikrar, çoğu zaman para birimi için destekleyici bir unsur olarak görülür.

Dış ticaret dengesi

İthalatın ihracattan yüksek olduğu, yani cari açık verilen ekonomilerde dövize olan talep artabilir. Bu da kur üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturur. Tersi durumda, güçlü ihracat performansı yerel parayı destekleyebilir.

Merkez bankası politikaları ve müdahaleler

Merkez bankasının faiz kararları, piyasaya verdiği mesajlar ve gerektiğinde döviz alım-satım işlemleri kur üzerinde doğrudan etkilidir. Özellikle aşırı oynaklık dönemlerinde merkez bankası adımları yakından izlenir.

Beklentiler ve spekülasyon

Piyasanın “gelecekte ne olacağını” nasıl gördüğü de önemli bir belirleyendir. Bir para biriminin değer kaybedeceği beklentisi yaygınlaşırsa, yatırımcılar o para biriminden çıkma eğilimine girer ve kur yükselir. Tersi de geçerlidir.

Dolar Kuru Neden Önemlidir?

Türkiye’de en çok takip edilen ve en çok merak edilen döviz kuru genellikle Amerikan dolarıdır. Bunun nedeni yalnızca doların yaygın kullanım alanı değil, aynı zamanda küresel rezerv para birimi olarak uluslararası ticaret ve finansal işlemlerde temel bir referans kabul edilmesidir.

Dış ticaret ve enerji ithalatında dolara hassas ekonomilerde dolar kurundaki değişimler ithalat ve üretim maliyetlerinin seyrini, enflasyon üzerindeki baskıyı, şirketlerin döviz cinsi yükümlülüklerinin yönetimini, yatırımcıların beklenti ve tercihlerini doğrudan etkileyebilir.

Bu nedenle dolar kuru, ekonomik politika yapıcıların, şirketlerin, sermayedarların ve bireysel yatırımcıların piyasanın yönünü değerlendirirken başvurduğu temel göstergelerden biridir

Döviz Kuru Türleri

Döviz kuru kavramı tek boyutlu değildir. Farklı amaçlar için kullanılan çeşitli döviz kuru türleri vardır. En sık karşılaşılanları kısaca şöyle özetleyebiliriz:

Nominal döviz kuru

Günlük hayatta en sık gördüğümüz, “1 dolar kaç lira?” sorusunun cevabıdır. İki para birimi arasındaki cari piyasa fiyatını gösterir. Enflasyon farkları gibi unsurlar bu hesapta dikkate alınmaz.

Reel döviz kuru

Nominal kurdan farklı olarak, ülkeler arasındaki fiyat seviyelerini de hesaba katar. Enflasyon farklarıyla düzeltilmiş döviz kurudur. Reel kur, ülkenin rekabet gücünü, yerli malların yabancı mallara göre ne kadar ucuz ya da pahalı olduğunu daha iyi yansıtır.

Efektif döviz kuru

Bir ülkenin para biriminin, ticaret yaptığı ülkelerin para birimleri karşısındaki ağırlıklı ortalama değeridir.

Örneğin, sadece tek bir para birimine karşı değil, bir ülke sepetine göre değerini görmek isteyen ekonomistler ve politika yapıcılar efektif kur göstergelerini kullanır.

Çapraz döviz kuru

İki para biriminin, üçüncü bir para birimi üzerinden dolaylı olarak karşılaştırılmasıdır.

Örneğin, elinizde EUR / TL ve USD / TL kurları varsa, buradan EUR / USD paritesi hesaplanabilir. Bu tür hesaplamalar “çapraz kur” olarak adlandırılır.

Spot döviz kuru

Anlık işlemlerde kullanılan, piyasadaki güncel kur seviyesidir. Bugün yapılan bir döviz alım-satım işleminde baktığımız kur, spot kurdur.

İleri döviz kuru (forward kuru)

Gelecekteki bir tarihte gerçekleşecek döviz alım-satımı için bugünden sabitlenen kurdur. Özellikle kur riskinden korunmak isteyen şirketler ve yatırımcılar tarafından kullanılır.

Alış Kuru, Satış Kuru ve Kur Makası

Döviz bürosuna ya da bankaya baktığınızda tek bir kur değil, genellikle iki farklı fiyat görürsünüz:

Alış kuru: Kurumun dövizi sizden satın aldığı fiyat

Satış kuru: Kurumun dövizi size sattığı fiyat

Satış kuru genellikle daha yüksek, alış kuru daha düşüktür. Bu iki fiyat arasındaki fark, kur makası ya da spread olarak adlandırılır. Bu fark, kurumların işlem maliyetlerini ve kârını karşılamaya yarar.

Döviz Kuru Nasıl Takip Edilir?

Döviz kurlarını düzenli takip etmek, hem bireysel hem kurumsal kararlar açısından önemlidir.

Takip ederken bankaların ve aracı kurumların internet şubeleri ve mobil uygulamaları, merkez bankası tarafından yayımlanan gösterge kurlar, finans haber siteleri ve veri ekranları, anlık döviz uygulamaları kullanılabilir.

Döviz Kurunu Anlamak Neden Önemlidir?

Döviz kurları, bir ekonominin genel dengesini ve dış dünyayla ilişkisini doğrudan yansıtan temel göstergelerdendir. Bir ülkenin dış ticaret performansını, rekabet gücünü, enflasyon görünümünü, yatırım ve borçlanma maliyetlerini etkilediği gibi, bireylerin günlük hayatına da seyahat maliyetlerinden ithal ürün fiyatlarına, tasarruf tercihlerinden dövizle borçlanmanın riskine kadar birçok alanda yansır. Bu nedenle döviz kurunun nasıl çalıştığını ve hangi unsurlardan etkilendiğini bilmek, hem ekonomi ölçeğinde hem bireysel düzeyde daha sağlıklı değerlendirmeler yapmaya yardımcı olur.

Finansal okuryazarlığını geliştirirken Monay uygulaması her zaman yanında! Monay harcama zaafları, para yönetimi, birikim yapma gibi konularda içerisinde bulunan metin tabanlı yapay zekâsı MonayGPT ile sana özel bir deneyim sunuyor.

Bu yazıda yer alan bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir.