Saadet zinciri, sisteme katılan bireylerin, kendilerinden sonra gelenlerin yatırımları üzerinden kazanç sağlamasına dayalı, aslında ürün ya da hizmet içermeyen bir dolandırıcılık modelidir. İlk bakışta cazip kazanç fırsatları sunan bu sistem, sürdürülemez bir yapıya sahiptir. Sisteme ilk giren kullanıcılar katılımcılar gelmeye devam ettikçe gelir elde eder, ancak yeni katılımcılar azaldığında sistem tıkanır ve çöker.

Saadet Zinciri (Ponzi) Nedir?

Ponzi şeması, adını 20. yüzyılın başlarında bu yöntemi popüler hale getiren Charles Ponzi’den alır. Ponzi, yatırımcılarına yüksek getiriler vaat ederek birçok kişiyi sisteme çekmiştir. Ancak sistem, gerçek bir ticari faaliyet veya yatırım modeli yerine, yeni katılımcıların yatırımlarıyla mevcut katılımcılara ödeme yapmaya dayanıyordu. Bu nedenle, sistemin sürekliliği yalnızca yeni yatırımcıların sürekli akışına bağlıydı. Yeni yatırımcı bulunamaması durumunda sistem çökerdi.

Saadet zincirlerinin en dikkat çeken özelliklerinden biri, işleyişinin genellikle belirsiz ve şeffaflıktan uzak olmasıdır. Yatırımcılar, genellikle nereye yatırım yaptıklarını tam anlamıyla bilmeden, yalnızca vaat edilen kazançların cazibesine kapılarak sisteme dahil olurlar. Ancak vaat edilen kazançların kaynağı, gerçek bir ekonomik faaliyet değil, yeni gelenlerden elde edilen paralardır.

Bu sistemlerin sürdürülemez yapıları kaçınılmaz olarak çöküşle sonuçlanır. Çöküş gerçekleştiğinde ise, çoğu yatırımcı büyük kayıplar yaşar. Saadet zincirleri, yasa dışı ve dolandırıcılık olarak kabul edildiği için birçok ülkede sıkı yasal düzenlemelerle takip edilmektedir.

Ponzi ve Piramit Şeması Arasındaki Fark Nedir?

Ponzi ve piramit şemaları, her ikisi de yeni katılımcılar aracılığıyla sürdürülen dolandırıcılık modelleri olmalarına rağmen aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Ponzi şeması, bir yatırım modeli gibi sunulurken, piramit şeması genellikle bir iş fırsatı veya ürün tabanlı bir sistem olarak lanse edilir. Ponzi şemalarında, kazançlar merkezi bir yapı tarafından yönetilir ve yeni kullanıcıların gelmesi merkezi yapının kontrolündedir. Piramit şemalarında ise sistemin büyümesi, mevcut katılımcıların yeni üye getirme çabalarına bağlıdır.

Piramit şemalarında bireylerin kazanç sağlaması için sisteme yeni üyeler kazandırması gerekirken, Ponzi şemalarında böyle bir katılım şartı yoktur. Bunun yerine, yatırımcılar doğrudan vaat edilen yüksek getirilerle sisteme çekilir. Ancak her iki sistemde de ortak olan nokta, yeni yatırımcı bulunamaması durumunda sistemin çökmesidir. Türkiye’de her iki model de “saadet zinciri” adı altında anılmakta ve yasa dışı kabul edilmektedir.

Ülkemizde hem ponzi sistemi hem de piramit sistemi "saadet zinciri" ismiyle anılmaktadır.

Ponzi Sistemi Nasıl Çalışır?

Ponzi sisteminin işleyişi, yatırımcıları yüksek kazanç vaatleriyle cezbetmek üzerine kuruludur. Bu sistem genellikle, güvenilirlik algısı oluşturacak şekilde tasarlanır. İlk aşamada yatırımcılara, oldukça cazip getiriler sunan bir iş modeli veya yatırım aracı tanıtılır.

Sistem ilk etapta katılımcılardan belirli bir miktar para veya varlık toplar ve bu yatırımlardan elde edilecek yüksek kazançları garanti eder. İlk katılımcılara vaat edilen kazançlar, daha sonra gelen yatırımcıların katkılarıyla ödenir. Bu durum, sistemin güvenilir olduğu izlenimini yaratır ve daha fazla kişinin sisteme katılmasına neden olur.

Piramit şemasıyla kurulan modelde, sistemden ödeme alan kullanıcılar daha fazla gelir sağlamak adına güvendikleri bu iş modeline referans olarak çevrelerine duyururlar. Böylece sistem çöküş aşamasına kadar hızla büyümeye başlar.

Ancak Ponzi sisteminin işleyebilmesi için sürekli olarak yeni yatırımcıların sisteme dahil edilmesi gereklidir. Sisteme yeni katılımcıların girişi yavaşladığında veya tamamen durduğunda, vaat edilen ödemeler yapılamaz hale gelir. Dolandırıcılar sistemin durma noktasına geldiğini anladığında ortadan kaybolabilir veya ödeme almaları için beklemeleri gerektiğine dair bahaneler sunarak sistemi sürdürmeye çalışır. Çöküş yaşandığında birçok yatırımcı, yatırımlarını geri alamadan büyük kayıplarla karşı karşıya kalır.

Saadet zinciri ile mağdurlar arasındaki para akışı

Ponzi Şemasının İşleyiş Örneği

Ponzi şemasını daha iyi anlamak için basit bir örnek üzerinden ilerleyelim. Mehmet adında bir kişi, yüksek kazanç vaat eden bir yatırım şirketi kurduğunu iddia eder. Mehmet, arkadaşı Ahmet’e 100.000 TL yatırım yapması durumunda bir yıl içinde %20 kazanç sağlayacağını vaat eder. Ahmet, bu vaade inanarak parasını yatırır ve bir yıl sonunda 120.000 TL almayı bekler. Mehmet daha sonra Ayşe’ye aynı vaadi sunar ve ondan 200.000 TL yatırım alır.

Bu noktada Mehmet, Ahmet’e vaat ettiği 120.000 TL’yi öder. Ancak bu ödeme, Ahmet’in kazancı değil, Ayşe’nin yatırdığı paradan karşılanmıştır. Mehmet, Ayşe’ye olan borcunu ödemeden önce başka yatırımcılar bulmaya çalışır. Yeni yatırımcılar katıldıkça sistem devam eder, ancak bir noktada yeni yatırımcı bulunamaması durumunda sistem çöker ve Mehmet’in borçlarını ödeyememesi nedeniyle yatırımcılar büyük kayıplara uğrar.

Dünyaca Ünlü Ponzi Sistemleri

  1. Charles Ponzi (1920): İlk Ponzi şeması, Charles Ponzi tarafından oluşturuldu. Ponzi, posta pullarının döviz kurlarındaki farklardan kâr sağlayacağını iddia etti. Ancak, yatırımların meşru olmadığı kısa sürede anlaşıldı ve Ponzi hapse atıldı.

  2. Bernie Madoff (2008): Madoff, tarih boyunca bilinen en büyük Ponzi şemalarından birini kurdu. Madoff, yıllar boyunca sahte bir yatırım şirketi işleterek, yatırımcılarına tutarlı ve yüksek getiriler vaat etmiştir. Ancak gerçek yatırımlar yapmak yerine, yeni katılımcılardan elde ettiği paralarla eski yatırımcılara ödeme yapmıştır. Sistemin 2008’de çökmesiyle yüzlerce yatırımcı büyük kayıplar yaşamış ve Madoff, 150 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.

  3. OneCoin (2014-2017): Dijital para birimi olarak tanıtılan OneCoin, aslında bir blokzincir teknolojisine dayanmayan, tamamen aldatmaya yönelik bir Ponzi şemasıydı. Yeni katılımcılar getiren yatırımcılara ödüller vaat edilerek sistem büyütülmüştü. Ancak gerçek bir ticari faaliyet olmaması nedeniyle bu sistem de çöküşle sonuçlanmıştır.

Türkiye’den Saadet Zinciri Örnekleri

  1. Titan Saadet Zinciri (1990’lar): Üyelere kısa sürede yüksek kazanç ve yeni üye getirme karşılığında prim vaat eden bu sistem, ülkemizde saadet zincirlerinin yasa dışı ilan edilmesine yol açan ilk örnektir.

  2. Çiftlik Bank (2016): Katılımcılara sanal tarım işletmeleri üzerinden yüksek kazanç vaat eden bir internet platformuydu. Platform güvenilirliği artırmak adına gerçek çiftlikler kurdu, Çiftlik Bank adıyla fason ürünler ürettirdi ve yatırımcılara ödemelerin bu şekilde yapıldığı imajını vurguladı. Sistemin çökmesiyle binlerce kişi mağdur oldu.

  3. Güneş Tarlası Saadet Zinciri: İnsanlara, güneş panelleri kurulumu üzerinden enerji üretimi yaparak kazanç sağlama vaadinde bulunuldu. Sosyal medya reklamları ile pek çok kişiye ulaşan bu sistem, arsa parselleri satarak üzerine güneş panelleri kurulacağı vaadini veriyordu. Ancak vaat edilen yüksek getiriler gerçekleşmedi ve sistem çöktü.

Ponzi Sistemi Nasıl Anlaşılır?

Bir sistemin Ponzi şeması olup olmadığını anlamak için şu işaretlere dikkat edilmelidir:

  1. Piyasa koşullarının çok ötesinde getiriler öneriliyorsa, bu bir uyarı işareti olabilir. Bu getiriyi, diğer yatırım araçlarının getirileriyle kıyaslayarak analiz etmek önemlidir.

  2. Risk barındırmayan hiçbir yatırım olamaz. "Garantili" kazanç iddiaları dolandırıcılık göstergesidir.

  3. Yatırım stratejisi belirsizse, yatırımların nasıl değerlendirildiği konusunda şeffaflık bulunmuyorsa bu sistemden uzak durulmalıdır.

  4. Yasal dayanağı olmayan, lisanssız şirketlere yatırım yapmaktan kaçınılmalıdır.

  5. Yatırımcıların acele ettirildiği ve karar vermeleri için baskı altına alındıkları durumlarda dikkatli olunmalıdır.

  6. Yeni yatırımcıların dahil edilmesi koşuluyla kazanç vaat ediliyorsa, bu Ponzi sisteminin açık bir göstergesidir.

Saadet zincirleri, cazip kazanç vaadiyle birçok kişiyi mağdur eden yapılar arasında yer alır. Yatırım kararları alırken dikkatli davranmak, detaylı araştırma yapmak ve gerçekçi beklentilere sahip olmak dolandırıcılıklardan korunmanın yolları arasındadır.

Finansal okuryazarlık seviyesinin artması, bu tür dolandırıcılıklardan mağdur olan insanların sayısını azaltmada en kritik unsurlar arasındadır. Monay uygulamasını hemen indir ve finansal okuryazarlığını geliştirmeye başla!

Paylaş:
Monay Uygulamasını İndir