Sabit Kur Sistemi Nedir? Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?

Döviz kurları, dışa açık ekonomiler için hayati bir öneme sahiptir. Kur seviyeleri, bir ülkenin yatırım ortamı, dış ticaret dengesi, borsa performansı, ekonomik büyüme ve GSMH gibi temel makroekonomik göstergelerini doğrudan etkileyebilen bir güce sahiptir.

Sabit kur sistemi, bir ülkenin para otoritesi tarafından resmi olarak belirlenmiş ve müdahalelerle bu seviyede tutulan bir döviz kuru yönetim modelidir. Bu sistemde, döviz alım-satım fiyatları merkez bankasınca ilan edilir ve bu fiyatlar üzerinden tüm işlemler yürütülür. Belirlenmiş olan resmi kurlar dışında işlem yapılmasına izin verilmez.

Kur Rejimi Ne Anlama Gelir?

Kur rejimi, döviz fiyatlarının nasıl belirleneceğini gösteren sistemin adıdır. Temel olarak üç tür kur rejimi vardır: esnek, sabit ve dalgalı. Hangi modelin uygulanacağına ülkenin ekonomik yönetimi karar verir. Seçilen rejime bağlı olarak, ya otorite döviz fiyatını doğrudan kontrol eder ya da fiyatın piyasa şartlarına göre oluşmasına izin verir. Para birimlerinin hem iç hem de dış değeri bulunur. İç değer, paranın ülke sınırları içinde satın alma gücünü yansıtır; bu güç azaldığında enflasyon ortaya çıkar. Dış değer ise ulusal paranın yabancı para birimleri karşısındaki konumunu ifade eder.

Sabit Kur Rejiminin İşleyişi

Sabit kur sisteminde tüm döviz alım satımları merkez otoritenin belirlediği fiyat üzerinden yapılır. Bu fiyatların dışında işlem yapılamaz ve değişiklik yalnızca merkez tarafından yapılabilir. Dövizle gerçekleşen her türlü işlem sabitlenen kur üzerinden yürür. Kur değeri belirlenen sınırların altına ya da üstüne çıktığında merkez bankası müdahale eder. Ancak bu sistemin sürdürülebilir olması için ülkenin yeterli döviz rezervine ve güçlü dış finans kaynaklarına sahip olması gerekir.

Sabit Kur Sisteminin Artıları Nelerdir?

Sabit kur rejimi, ekonomide istikrar algısını güçlendirir ve geleceğe yönelik tahmin yapmayı kolaylaştırır. Enflasyonu kontrol altına almak, uzun vadeli yatırım planları yapmak ve sermaye çekmek isteyen ülkeler için elverişli bir ortam yaratır. Ayrıca ekonomik dalgalanmalara karşı esnek kur kullanan ülkelere kıyasla daha dirençli olabilir, bu sistemin en dikkat çekici faydalarındandır. Sistemin avantajları şu şekilde sıralanabilir:

Fiyat İstikrarı: Kur dalgalanmalarını asgariye indirgeyerek, fiyatların genel seviyesinde yüksek bir öngörülebilirlik ve istikrar sunar.

Ticaret ve Yatırımda Güven: İşletmeler, kur riski olmadan uluslararası sözleşmeler yapabilir, bu da ticaretin gelişmesini teşvik eder.

Enflasyonla Mücadele: Düşük enflasyonlu bir para birimine sabitlenmek, ülkede fiyat istikrarına katkı sağlar.

Rekabetçi Devalüasyonun Engellenmesi: Ülkelerin kur düşürerek avantaj sağlamaya çalışması engellenerek ticaret dengesi korunur.

Para Politikasında Güven: Kur rejimi, para politikası için güvenilir bir çapa işlevi görerek zayıf kurumlara sahip ülkelerin kredibilitesini artırabilir.

Sabit Kur Sisteminin Dezavantajları

Her avantajın yanında birtakım zorluklar da vardır. Sabit kur rejimini sürdürmek için büyük miktarda döviz rezervi gerekir ki bu da ciddi bir yük olabilir. Diğer başlıca dezavantajları ise şöyledir:

Kısıtlı Para Politikası: Merkez bankaları faiz oranlarını ülke içi ihtiyaçlara göre değil, kuru korumaya göre belirlemek zorunda kalır.

Dış Şoklara Karşı Hassasiyet: Sabit kur sistemi, küresel dalgalanmalara uyum sağlamakta zorlanır.

Spekülatif Saldırılar: Kurun aşırı değerli veya düşük olduğuna inanıldığında spekülatif girişimler rezervleri tüketebilir.

Döviz Baskısı: Sistemi sürdürebilmek için yüksek döviz rezervi şarttır.

Karaborsa Riski: Gerçekçi olmayan sabit kur uygulamaları, paralel piyasa veya karaborsa oluşumunu tetikleyebilir.

Sabit ve Dalgalı Kur Arasındaki Farklar

Bir ülkenin hangi kur rejimini benimseyeceği; ekonomik yapısına, karşılaştığı dış şoklara ve politika tercihine bağlıdır. İki sistem arasındaki temel farklar şöyledir:

• Para Politikası Özgürlüğü: Sabit sistem merkez bankasının bağımsız karar alma yetkisini sınırlandırırken, dalgalı sistem yerel koşullara uygun para politikası uygulama imkânı sunar.
• Ticaret ve Yatırım Öngörülebilirliği: Sabit kur uluslararası işlemlerde istikrar sağlarken, dalgalı kur oynaklığı artırabilir.
• Ekonomik Şoklara Uyum: Sabit sistem küresel dalgalanmalara uyum sağlamada zayıfken, dalgalı sistem piyasa dinamikleriyle daha kolay uyumlanır.
• Spekülatif Baskılar: Sabit kur rejiminde spekülasyon riski yüksektir. Dalgalı kurdaysa fiyatlar sürekli güncellendiği için bu risk daha düşüktür.

Türkiye'de Sabit Kur Uygulandı mı?

Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşundan (1923) itibaren 1980'li yıllara kadar sabit kur rejimini benimsemiştir. Bu dönemde Türk Lirası'nın değeri TCMB tarafından belirlenir ve sabit tutulurdu. 1970'lerin sonlarındaki ağır ekonomik krizler, bu sistemin sürdürülemez olduğunu gösterdi ve 10 yıllık bir süreç içinde sistemden çıkışın zeminini hazırladı. Türkiye, 2000 yılında uygulamaya koyduğu bir dezenflasyon programı ile sabit kur rejiminden nihai çıkış sürecini başlattı ve Şubat 2001 krizi sonrasında tamamen dalgalı kur rejimine geçiş yaptı.