Arz ve Talep: Fiyatlara Yön Veren İki Temel Kavram

Arz ve talep yasaları, ekonomik faaliyetlerin temelini oluşturan ve günlük hayatımızdan küresel piyasalara kadar her alanda etkisini gösteren evrensel ilkelerdir. Bir pazardaki sebze fiyatlarından borsadaki hisse senetlerinin değerine, emlak piyasasındaki fiyat dalgalanmalarından döviz kurlarına kadar tüm ekonomik dengeler, bu iki gücün etkileşimiyle şekillenir.

Arz Nedir?

Bir ürünün piyasada bulunabilirliği, yani arz, o malın fiyatını doğrudan etkiler. Örneğin, yaz aylarında çiftçilerin bolca ürettiği karpuz, market raflarında uygun fiyatlarla satılır. Ancak kış geldiğinde, seralarda yetiştirilen karpuzun maliyeti arttığı için fiyatlar da yükselir. Bu durum, ekonomideki temel bir kuralı gösterir: Fiyatlar arttıkça üreticiler daha fazla kazanmak için arzı artırma eğilimindedir.

Ancak arzı belirleyen tek faktör fiyat değildir. Üretim maliyetleri, teknolojik gelişmeler ve hatta hava koşulları bile arzı etkileyebilir. Örneğin, bir otomobil fabrikasında çelik fiyatları artarsa, araba üretimi pahalılaşır ve şirket daha az araç üreterek piyasaya sürer. Benzer şekilde, tarım sektöründe yaşanan bir kuraklık, buğday arzını düşürerek ekmek fiyatlarının artmasına yol açabilir.

Arzı etkileyen başlıca faktörler şunlardır:

Maliyetler: Ham madde, işçilik ve enerji fiyatlarındaki artış, üretimi azaltabilir.
Teknoloji: Otomasyon ve verimli üretim teknikleri, arzı artırabilir.
Devlet politikaları: Vergiler, sübvansiyonlar (yardımlar) ve düzenlemeler üreticileri etkiler.
Beklentiler: Gelecekte fiyatların yükseleceğini düşünen üreticiler, stok yaparak bugünkü arzı azaltabilir.

Talep Nedir?

Talep, bir mal veya hizmetin tüketiciler tarafından ne kadar istendiğini gösterir. Fiyat düştüğünde talep genellikle artar, fiyat yükseldiğinde ise azalır. Örneğin, bir mağazada indirime giren ayakkabıların satışları hızla artarken, lüks bir arabanın fiyatı yükseldiğinde potansiyel alıcı sayısı azalabilir.

Ancak talep sadece fiyata bağlı değildir. Gelir düzeyi, tüketici tercihleri ve alternatif ürünlerin varlığı da talebi şekillendirir. Örneğin, insanların geliri arttığında daha kaliteli ürünlere yönelirken, ekonomik kriz dönemlerinde temel ihtiyaçlara olan talep artar. Ayrıca, bir ürünün yerine geçebilecek başka bir seçenek varsa (örneğin, çay yerine kahve), fiyat değişimleri talebi daha fazla etkiler.

Talebi etkileyen diğer faktörler ise şunlardır:

Moda ve trendler: Popüler olan ürünlere talep patlaması yaşanabilir.
Nüfus yapısı: Genç nüfusun fazla olduğu ülkelerde teknoloji ürünlerine talep yüksektir.
Dış etkenler: Pandemi döneminde dezenfektan talebinin artması gibi beklenmedik olaylar talebi değiştirebilir.

Arz - Talep Kanununa Örnekler:

• İstanbul’da arsa kısıtlıdır (sabit arz), ancak nüfus ve talep sürekli artar. Bu yüzden fiyatlar yükselir. Kırsalda ise arsa boldur, talep nispeten az olduğu için fiyatlar İstanbul'a kıyasla düşüktür.
• 2021'de yaşanan çip krizinde oyun konsolu üretimi ciddi oranda azaldı. İkinci el oyun konsolları, sıfır fiyatlarının üzerinde satıldı.

Piyasa Dengesi: Arz ve Talebin Buluşma Noktası

Piyasalar, arz ve talebin kesiştiği noktada denge fiyatını oluşturur. Bu, alıcıların ödemeye razı olduğu fiyat ile satıcıların kabul ettiği fiyatın eşitlendiği yerdir. Örneğin, bir telefon modeli piyasaya çıktığında, üretici belirli bir fiyat belirler. Ancak talep çok yüksekse ve telefon stokları tükenirse, fiyatlar ikinci el piyasada yükselebilir. Tam tersine, bir ürün çok fazla satılmıyorsa, mağazalar indirime giderek stoklarını eritmeye çalışır.

Arz fazlası: Bir ürün çok fazla üretilmiş ancak talep yetersizse, fiyatlar düşer. Örneğin, sezon sonunda kalan giyim ürünlerinin indirime girmesi.
Talep fazlası: Bir ürün çok fazla isteniyor ancak yeterli stok yoksa, fiyatlar yükselir. Örneğin, yeni çıkan bir oyun konsolunun tükenmesi ve piyasa bulunamaması.

Esnek mi, Katı mı? Fiyat Değişimlerine Tepki

Ekonomistler, arz ve talebin fiyat değişimlerine nasıl tepki verdiğini esneklik kavramıyla ölçer. Örneğin, talebi esnek olan ürünler (örneğin lüks ürünler), fiyat değişimlerinden çok etkilenir. Fiyat biraz artarsa, birçok alıcı vazgeçebilir. Buna karşılık, talebi katı (inelastik) olan ürünler (örneğin ilaçlar), fiyat artsa da satın alınmaya devam eder, çünkü alternatifi yoktur veya zorunlu ihtiyaçtır.

Aynı şekilde, arzı esnek olan ürünler (örneğin hazır giyim), fiyatlar yükseldiğinde hızla daha fazla üretilebilir. Ancak arzı katı olan ürünler (örneğin petrol), kısa vadede üretimi artırmak zordur.

Borsada Arz ve Talep: Hisse Senetleri Nasıl Değer Kazanır?

Borsa, arz ve talebin en net görüldüğü piyasalardan biridir. Hisse senetlerinin fiyatları, alıcıların (talep) ve satıcıların (arz) anlık karşılaşmasıyla belirlenir. Peki bu dinamikler nasıl işler?

Borsada Arz Nasıl Oluşur?

Bir hisse senedinin arzı, o an piyasada satışa sunulan hisse miktarıdır. Örneğin, bir şirketin 1 milyon hissesi halka açıksa ve yatırımcıların elinde 800 bin hisse varsa, arz edilen hisse miktarı 200 bindir. Ancak bu sayı sürekli değişir çünkü:

• Büyük yatırımcılar (kurumsallar) satış emri verdiğinde arz aniden artar.
• Şirketler yeni hisse çıkarırsa (örneğin bedelsiz sermaye artırımı) arz yükselir.
• Halka arz ile piyasaya yeni hisse girer.
• Hisse fiyatı düşükse, satıcılar beklemeye geçebilir ve arz azalabilir. Tam tersine fiyat yükselirse, kar için satışlar artabilir.

Borsada Talep Nasıl Oluşur?

Talep, yatırımcıların bir hisseyi alma isteğidir. Peki bir hissenin talebi nasıl artar?

• Yüksek temettü veren hisseler, uzun vadeli yatırımcılar tarafından sürekli talep edilir.
• Kârı beklenenden fazla açıklayan şirketlerin hisselerine talep artar.
• Borçları azalan şirketler daha güvenli görülür.
• Sektörel trendler: Örneğin, elektrikli otomobil patlamasıyla otomotiv hisseleri yükseldi, pandemide ilaç ve teknoloji hisseleri rekor kırdı.
• Faizler düştüğünde borsaya para akışı olabilir.

Denge Noktası: Hisselerin Anlık Fiyatı Nasıl Belirlenir?

Borsada fiyatlar, "alış ve satış emirlerinin" kesiştiği noktada oluşur. Şöyle çalışır:

X hissesi için:

• Satıcılar, 100 TL'den 10.000 hisse satmak istiyor.
• Alıcılar, 95 TL'den 15.000 hisse almak istiyor.

Piyasa Derinliği:

• Alıcılar 95 TL'den almak istemeye devam ederse, işlem yapılmaz.
• Bazı alıcılar hisseyi almak için 100 TL'yi kabul ederse: işlemler 100 TL'den gerçekleşir.

Anlık Dalgalanma:

• Pozitif bir haber gelirse, alıcılar 105 TL vermeye razı olur: Fiyat yükselir.
• Krize dair bir haber çıkarsa, satışlar artabilir: Fiyat düşer.

Borsada fiyat, alıcı ve satıcıların psikolojisiyle şekillenir. Arz-talep dengesi, hissenin gerçek değerinden çok, piyasanın o anki hissiyatına göre değişir.

Borsada işlem yaparken "bu hisseye neden talep var?" sorusunu sormak önemlidir . Arz-talep dengesini doğru okumak, fiyat hareketlerini tahmin edebilmenin altın kuralıdır.


Arz ve talep, ekonomiyi anlamanın en temel yapı taşlarıdır. İster pazardan meyve alın, ister borsada yatırım yapın, bu iki kanunun nasıl çalıştığını bilmek, daha bilinçli kararlar vermenizi sağlar.

Bu yazıda yer alan bilgi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı ve tavsiyesi kapsamında değildir ve genel niteliktedir. Yatırım kararı verirken, kişisel risk ve getiri tercihlerinizi göz önünde bulundurmanız önemlidir.